Kalıtım

Anne ve babadan, yeni kuşaklara aktarılan özelliklere kalıtsal özellikler, bu özellikleri inceleyen bilim dalına kalıtım (genetik) denir.

Kalıtım biliminin kurucusu Gregor Mendel‘dir.

Mendel kalıtım ile ilgili çalışmalarını bezelye bitkisi üzerinden yapmıştır.

Mendel Neden Çalışmalarında Bezelye Bitkisi Kullandı?

– Bezelyeler kolay yetişir ve kısa sürede ürün verir.
– İncelenebilecek karakter sayısı fazladır. (Çiçek rengi (mor-beyaz), tohum yapısı(buruşuk-düzgün), tohum rengi(sarı-yeşil) vb…)
– Sadece kendi içinde tozlaşma yaptığı için deneylerde güvenilir sonuçlar verir.

Tek Karakter Çaprazlaması

Bu konuya başlamadan önce kalıtımla ilgili kavramlar konusunu tekrar edebilirsiniz.

• Çaprazlama ile bir karakterin nesiller arasında nasıl aktarılacağının tahminleri yapılır.
• Çaprazlama ile bu tahminler matematiksel olarak hesaplanır.

Örnek:

A: Mor Çiçek

a: Beyaz Çiçek

Karakter: Çiçek Rengi

Mor çiçek rengi, beyaz çiçek rengine baskın. Bu nedenle mor çiçek “A” ile gösterilirken, beyaz çiçek “a” ile gösterilir.

Burada oluşan “Aa” genetiğine sahip ile çaprazlamadan oluşan 1.döldür. Bu genotipe sahip döl alarak kendi arasında tekrar çaprazlarsak 2.dölü elde ederiz:

İnsanda Cinsiyet Çaprazlaması

• İnsanın kromozom sayısı 46’dır. Biz bu 46 kromozomun 23 tanesini annemizden, 23 tanesini ise babamızdan alırız.

• 46 kromozomun, 44 tanesi saç rengi, göz rengi, kan grubu vb. gibi vücut özelliklerimizi belirleyen vücut kromozomu iken, geriye kalan 2 tanesi cinsiyetimizi (erkek-dişi) belirleyen cinsiyet (eşey) kromozomudur.

• Bir insanın dişi cinsiyete sahip olması için “XX” kromozomlarına sahip olması gerekir. Erkek cinsiyet için ise “Y” kromozomu gereklidir. bu yüzden erkek birey cinsiyet kromozomu “XY” ile gösterilir.

• Erkek ve dişi bireyin cinsiyet kromozomunu çaprazlarsak, oluşabilecek yeni bireylerin dişi yada erkek olma olasılıklarını bulabiliriz:

• Çaprazlamada görüldüğü gibi insanda cinsiyet çaprazlamasında, yeni oluşacak bir bireyin cinsiyeti %50 ihtimal ile kız, %50 ihtimal ile erkektir. Bu olasılık hiç bir zaman değişmez!

Örnek:

2 kız, 1 erkek çocuğa sahip bir çiftin, 4. çocuklarının erkek olma ihtimali yüzde kaçtır?

Çözüm: Bir bireyin erkek ya da kız olma ihtimali %50’dir. Bu soruda bu çiftin 4. çocuklarının erkek olma ihtimali de %50’dir. Daha önce doğan çocuklarının cinsiyetlerinin ne olduğu önemli değildir.

XX –> X-X –> Anne hep X kromozomu gönderir.

XY –> X-Y –> Baba X veya Y gönderir. Erkek cinsiyeti belirleyen Y kromozomunu baba gönderir.

Genetik Hastalıklar

Genlerle taşınan ve atadan yavru döllere aktarılan hastalıklara kalıtsal (genetik) hastalıklar denir.

Genetik hastalıklar vücut kromozomları yada cinsiyet (eşey) kromozomları ile taşınabilir.

Vücut kromozomu ile taşınan genetik hastalılar:

• Down Sendromu :

Vücut kromozomlarından birinin fazla olması sonucu oluşur.

Bu bireyler dış görünüş olarak birbirlerine benzerler: Çekik göz, kısa boy, zeka geriliği

• Orak Hücreli Anemi

Kanda oksijen taşımakla görevli alyuvarların şekli orak şekline benzer, yeteri kadar oksijen taşıyamaz.

Eşey kromozomu ile taşınan genetik hastalıklar:

X Kromozomu ile taşınanlar:

• Renk Körlüğü

Kırmızı ve yeşil renklerin ayırt edilememesidir.

• Hemofili

Kanın pıhtılaşmamasıdır.

Y Kromozomu ile taşınanlar:

• Balık Pulluluk
• Kulak Kıllılığı
• Yapışık Parmaklılık

Akraba Evlilikleri

• Aralarında kan bağı bulunan kişilerin yaptıkları evliliklere akraba evliliği denir.
• Akraba evliliği yapan kişilerin çocuklarında kalıtsal hastalıkların görülme olasılığı daha fazladır.
• Çünkü; akrabalarda genetik özellikler birbirine daha fazla benzer. Hastalığa neden olan genin ortaya çıkma ihtimali, akraba olmayanlara göre daha fazladır.

Bu yazının çalışma kağıdına buradan ulaşabilirsiniz.

Güncel konular için facebook , instagram üzerinden bizi takip edebilirsiniz. Tekrar görüşmek üzere.